Nostaljinin Yapay Zekası: Gelecek Geçmişten Daha Az Ödediğinde İyileştirildi
Big Tech bizi yapay zekanın her şeyi değiştireceğine ikna etmek için milyarlar harcarken, bir grup start-up rahatsız edici bir gerçeği keşfetti: tüketiciler geleceği hayal etmektense geçmişi iyileştirmek için çok daha fazla para ödüyor. Ve bu tam da sosyolojinin 20 Yıllık Nostalji Döngüsü olarak adlandırdığı, popüler kültürün bir başka canlanma döngüsünden -bu kez 1980'ler ve 1990'lar- geçtiği sırada gerçekleşiyor.
Bir soybilim platformu olan MyHeritage, son dönemdeki büyümesinin büyük bir kısmını eski aile fotoğraflarını canlandıran Deep Nostalgia üzerine kurdu. FaceApp, özçekimleri yaşlandırılmış veya gençleştirilmiş versiyonlara dönüştürerek önemli gelir elde etmeye devam ediyor. ReminiAI geçmişten gelen grenli fotoğrafları iyileştiriyor. Bu arada OpenAI ve Anthropic devrim niteliğindeki teknolojileri için sürdürülebilir iş modelleri aramaya devam ediyor.
Bu münferit bir durum değildir. Temel bir stratejik dönüşümün işaretidir: yapay nostaljinin ekonomik değeri radikal inovasyonunkini aşmaktadır. Ve tam da Stranger Things'in Netflix'e hakim olduğu, Y2K modasının TikTok'u istila ettiği ve 80'lerin synth'lerinin listelere geri döndüğü bir zamanda gerçekleşiyor.
Kültürel nostalji öngörülebilir döngüleri takip eder. 1990'larda 60'lar ve 70'ler modaydı (Austin Powers, disko canlanması, İspanyol paça pantolonlar). 2000'lerde 70'ler ve 80'ler geri döndü (That '70s Show, punk-rock canlanması). Bugün, 2025 yılında, 90'lar-2000'lerin yeniden canlanmasının ortasındayız.
UC Davis'te sosyolog olan Fred Davis, 'Yearning for Yesterday' adlı çalışmasında, kolektif nostaljinin yaklaşık 20-30 yıllık döngüsel kalıpları nasıl takip ettiğini belgelemiştir - bir neslin satın alma gücüne ve gençlik nostaljisine ulaşması için gereken süre. Uppsala Üniversitesi'nden Konstantin Sedov, 1960'tan 2020'ye kadar olan kültürel eğilimleri analiz ederek bu olguyu ölçmüş ve 20 yıllık kalıbı doğrulamıştır.
Yapay zeka nostaljisi bu döngüyü yaratmadı - sadece daha önce hiç görülmemiş araçlarla bu döngüden para kazanıyor. Tarihte ilk kez, geçmişin anılarını sadece yeniden yaşamakla kalmıyor, kelimenin tam anlamıyla 'geliştirebiliyoruz'.
Grand View Research'e göre, fotoğraf ve videolara uygulanan 'bilgisayarla görme yapay zekası' pazarı 2024 yılında 17,4 milyar dolar değerinde ve 2030 yılına kadar 50,4 milyar dolara ulaşacak. Büyüyen bir dilim nostaljik uygulamalardan geliyor: fotoğraf iyileştirme, tarihi görüntülerin animasyonu, video restorasyonu.
Ancak rakamlar hikayenin sadece yarısını anlatıyor. Asıl devrim tüketici davranışlarında.
Clay Routledge tarafından Journal of Consumer Research'de yayınlanan araştırma, nostaljik içeriğin 'ileriye dönük' içeriğe kıyasla önemli ölçüde daha yüksek ödeme istekliliği yarattığını gösteriyor. Bu bir duygu değil, nörobilimdir: nostalji dopaminerjik ödül sistemini harekete geçirir, gelecekle ilgili kaygıyı azaltır ve Routledge'ın deyimiyle 'varoluşsal rahatlık' yaratır.
FaceApp bu ilkeyi deneysel olarak kanıtlamıştır: teknoloji artık bir meta olmasına rağmen (GAN aracılığıyla yüz manipülasyonu yaygın olarak mevcuttur), milyonlarca kullanıcı duygusal tepkileri tetikleyen dönüşümler için para ödemeye devam etmektedir - kendini yaşlanmış, gençleşmiş, farklı saçlarla görmek. Bu bir fayda değil, kişinin zamansal kimliği ile duygusal bir oyundur.
Nostaljik şirketler, Silikon Vadisi'nin '10x inovasyon' felsefesine zıt bir stratejik yaklaşım geliştirmiştir: yeni kullanım senaryoları keşfetmek yerine, mevcut kullanım senaryolarının duygusal deneyimini iyileştirmektedirler.
Lensa AI ile Prisma Labs bu konuda mükemmel bir örnektir. Midjourney veya DALL-E ile üretken işlevsellik konusunda rekabet etmek yerine, belirli bir iş akışına odaklandı: özçekimleri nostaljik estetiği (90'ların animeleri, Rönesans portreleri, 80'lerin glamour fotoğrafları) hatırlatan 'sihirli avatarlara' dönüştürmek.
Strateji kasıtlı olarak sınırlıdır: yeni sorunları çözmeye çalışmaz, pazarı keşfedilmemiş olasılıklar konusunda eğitmez, o anın popüler kültürü tarafından güçlendirilen mevcut arzulara odaklanır. Bu 1x duygu, 10x uygulamadır.
Topaz Labs, düşük çözünürlüklü görüntüleri yüksek çözünürlüğe dönüştüren fotoğraf geliştirme yazılımı satıyor - tam da 1990'lardan 2000'lere 640x480 piksel fotoğraflarla dolu dijital albümleri olanların ihtiyacı. Bu pazarın var olma sebebi, devasa dijital arşivlere sahip ancak kalitesi eskimiş ilk nesil olmamız.
En ilginç içgörü zaman penceresiyle ilgilidir. Nostaljik şirketler tarihin eşsiz bir anından faydalanıyor: tam da bu noktadayız:
20 yıl içinde, her şey 8K HDR'da doğal hale geldiğinde, bu özel pazar ortadan kalkacak. Şirketler bunu biliyor ve yapabildikleri sürece agresif bir şekilde hasat yapıyorlar. Ancak döngü devam edecek: 2045'te birileri 2025'in TikTok videolarını gelecekteki standartlara göre 'iyileştirmek' için yapay zeka satacak.
Stranger Things'in başarısı tesadüf değil - tam da Y kuşağının (1981-1996 doğumlular) harcanabilir gelir ve çocukluk nostaljisiyle 30-40 yaşlarına ulaştığı bir dönemde ortaya çıktı. Netflix öngörülebilir bir sosyolojik döngüden yararlandı.
Nostalji Yapay Zekası da aynı şeyi yapıyor, ancak anlatıdan ziyade kişisel bir düzeyde. 1980'lerde geçen bir diziyi izlemek yerine, 1990'lardaki resimlerinizi aynı duygusal tepkiyi tetikleyen geliştirilmiş versiyonlara dönüştürebilirsiniz.
TikTok'ta Z kuşağını hedef alan Y2K modası (düşük belli kotlar, dar üstler, Britney Spears estetiği) özellikle ilginçtir: sosyal filtreden geçirilmiş estetik aracılığıyla yaşamadıkları bir dönem için nostalji satın almaktadırlar. Yapay zeka nostaljisi, Y kuşağının tam tersini yapmasına olanak tanıyor: teknolojik olarak geliştirilmiş geçmişlerini otantik bir şekilde yeniden yaşamak.
Her iki fenomen de -kültürel canlanma ve yapay zeka nostaljisi- aynı zaman döngüsünün semptomlarıdır. Simon Reynolds'un 'Retromania: Pop Culture's Addiction to Its Own Past' adlı kitabında yazdığı gibi, geçmişin sürekli ulaşılabilir, remikslenebilir, doğaçlanabilir olduğu bir 'arşiv çılgınlığı' çağında yaşıyoruz.
Ancak ortada gizli bir yapısal sorun var. Kültürel ve teknolojik inovasyon sürekli olarak nostaljiyi optimize ediyorsa, gerçek inovasyona kim yatırım yapar?
Mark Fisher, 'Hayatımın Hayaletleri' adlı kitabında, 2000 yılından bu yana Batı kültürünün gerçekten yeni bir estetik üretmeden nasıl sürekli bir canlanma döngüsüne girdiğini belgeliyor. 2020'lerin kendine ait görsel bir kimliği yok - 1980'lere, 1990'lara, Y2K'ya yapılan göndermelerin bir kolajı.
Nostalji yapay zekası bu süreci hızlandırabilir. Mansoury ve diğerleri (2020) tarafından tavsiye sistemlerinin geri bildirim döngüleri üzerine arXiv'de yayınlanan araştırmada gösterildiği gibi, nostaljik tercihler üzerine eğitilmiş tavsiye algoritmaları, sonraki döngülerde muhafazakar önyargıyı artırma eğilimindedir.
Endüstriyel ölçekte bu, temel araştırmalar için daha az teşvik, yeteneklerin uzun vadeli projelerden kısa vadeli projelere kayması ve radikal inovasyon kapasitesinin kademeli olarak aşınması anlamına gelmektedir.
Yapay zekayı, gelecekteki küresel maksimumları feda ederek karlı ancak sınırlı bir yerel maksimum için optimize ediyor olmamız mümkündür. İleriye bakmak yerine geriye bakmak için giderek daha sofistike makineler inşa ediyoruz.
En uç örnek, ölü akrabalarla yapılan konuşmaları simüle eden sohbet robotları satan HereAfter AI. Teknoloji basit (transkriptler üzerinde özelleştirilmiş dil modelleri), ancak konumlandırma devrim niteliğinde: 'sohbet yapay zekasından' 'dijital ölümsüzlüğe'.
Müşteriler yaşlı ebeveynleriyle saatlerce süren konuşmaları kaydediyor, sistem dil kalıplarını ve anıları öğreniyor ve ölümden sonra onlarla konuşmaya 'devam edebiliyorlar'. Fiyat: yaklaşık 100 $ kurulum + aylık abonelik.
Bu bilim kurgu değil - aşırı nostalji. Ve işe yarıyor çünkü derin insan ihtiyaçlarını harekete geçiriyor: ölümün reddi, bağlantıları koruma arzusu, unutulma korkusu. Aynen Mısır piramitleri ya da Rönesans portreleri gibi, ama taş ya da boya yerine GPT aracılığı ile.
Döngü kapanır: en ileri teknoloji insanlığın en eski amacı için kullanılır - geçmişi zamanın erozyonuna karşı korumak.
Yapay zeka nostaljisi geçici bir heves değil, sürekli tekrarlanan bir kültürel döngünün, anıların doğrudan manipüle edilmesine olanak tanıyan teknolojiyle güçlendirilmiş son yinelemesidir.
1950'lerde Kodachrome, anıları renkli olarak saklamak için vardı. 1980'lerde aile video kasetleri. 2000'lerde dijital fotoğrafçılık. Bugün, yapay zeka tüm bunları geliştiriyor, canlandırıyor ve koruyor.
20 yıl sonra 2025'te nostaljik olacağız -muhtemelen şimdikileri gülünç hale getirecek daha da gelişmiş bir yapay zeka ile. Bu döngü devam edecek, çünkü nostalji insan psikolojisinde bir hata değil, evrimsel bir özellik: kimlik oluşturmamıza, bağları sürdürmemize, geçen zamana anlam vermemize yardımcı oluyor.
Ancak daha fazla inovasyon yapmadan sadece bu döngüyü sürdüren şirketler zaman oyununu oynuyor demektir. Gerçek rekabet avantajı, gerçekten yeni estetikler, anlatılar ve teknolojiler icat etme yeteneğini kaybetmeden geçmişin duygusal rahatlığından para kazanabilenlere gidecektir.
Çünkü eğer 2045, 2025'in geliştirilmiş bir remiksi ise, ki o da 1990'ların bir remiksiydi, ilerlemeyi durdurmuş bir dünyada geriye bakmak için mükemmel makineler yaratmış olacağız.
Kaynaklar:
.svg)
.svg)
.svg)
.jpeg)
.jpeg)